Cumhurbaşkanına hakaret suçu 5237 sayılı Türk ceza Kanunu‘nun (TCK)’nın 299. maddesinde düzenlenmiştir. TCK 299‘da düzenlenen Cumhurbaşkanına hakaret suçu, TCK 125 maddesindeki hakaret suçunun kamu görevlisine karşı işlenmesinin hususi bir halidir.

Cumhurbaşkanı aslına bakarsak ifa etmiş olduğu vazife itibariyle kamu görevlisi olsa da kanun koyucu Cumhurbaşkanına karşı meydana getirilen hakareti kamu görevlisine hakaret kapsamında değerlendirmemiştir. Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299) müstakil bir suç olarak öngörülmüş, ek olarak cezanın miktarı bakımından da daha ağır bir ceza benimsenmiştir.

Kanun koyucunun bu tercihini, Cumhurbaşkanının kamu görevlisi olmasından öte Devleti temsil etmesi ve bu yüzden de Cumhurbaşkanına hakaret (TCK 299) halinde devletin saygınlığının en ağır şekilde ihlal edilmiş olması ile açıklamak mümkündür. Bu yüzden de TCK’da Cumhurbaşkanına hakaret suçu Millete ve Devlete Karşı Suçlar ve Son Hükümler başlıklı kısım içinde yer almıştır.

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun unsurları

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun unsurları nedir?

Bu suçun cezalandırılması ile Cumhurbaşkanın onur varlığından öte devlet idaresinin itibarının öne çıkarılarak korunması amaçlanmıştır. Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299) ile korunan hukuksal varlık “devletin saygınlığı” iken, suçun mağduru ise bu varlığın sahibi sıfatıyla “Devlet İdaresi”dir.

Kamu görevlisine karşı hakaretten değişik olarak bu suçun oluşması için, suçun Cumhurbaşkanının görevinden dolayı işlenmiş olması şartı aranmaz. Her ne şekilde olursa olsun huzurda yada (ihtilat şartının oluşması şartıyla) gıyapta, görevinden dolayı ya da başka bir sebepten Cumhurbaşkanına hakaret edilmesi halinde TCK 299 maddesindeki suç oluşacaktır.

Hususi tahkir suçlarından olan ve TCK 299 maddesinde düzenlenen suçta fiilin Cumhurbaşkanı ferden hedef alınmak suretiyle işlenmiş olması gerekir. Söz konusu suç, çekince suçudur ve iştirak halinde işlenebilir. Suçun oluşması bakımından genel kast gerekli ve yeterlidir. Suçun açıkca işlenmesi ağırlaştırıcı neden olarak düzenlenmiştir.

Yargıtay 9. Ceza Dairesinin K.2014/8838 sayılı sonucuna gore aleniyetin gerçekleşmesi için vaka yerinde başkalarının bulunması kafi olmayıp, hakaretin belirlenemeyen sayıda şahıs tarafınca görülme, duyulma ve algılanabilme olasılığının bulunması, herhangi bir sınırlama olmaksızın her insana açık olan yerlerde işlenmesinin gerekir. Mesela aleniyet unsurunun oluşmayacağı baro odasındaki sözleri sebebiyle sanık hakkında TCK 299/2 fıkrasının uygulanması hukuka aykırıdır.

Hakaret fiili TCK 299 maddesinde madde çerçevesinde ek olarak tanımlanmamıştır. Zira cumhurbaşkanına hakaret suçu aslına bakarsak TCK 125 maddesinde düzenlenen hakaret suçunun cumhurbaşkanına karşı işlenmesinden ibarettir. Bu sebeple Kanun maddesinin uygulanması esnasında hakaret suçuna ilişkin TCK 125 maddesinde yer edinen unsurlar göz önünde tutulmaktadır.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu cezası ne kadar (TCK 299)

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun cezası, TCK 299 maddesine gore şöyledir:

1- Cumhurbaşkanına hakaret eden şahıs, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır,

2- Suçun açıkca işlenmesi halinde, verilecek ceza altıda biri oranda artırılır.

TCK’da düzenlenen şerefe karşı suçlardan yalnız insanoğlunun cemiyet içindeki saygınlığını zedeleyenler “genel tahkir suçları”, kişinin şerefinin yanında başka bazı toplumsal değerleri de ihlal edenler ise “hususi tahkir suçları” kapsamında ele alınır. TCK’da genel tahkir suçu olarak “hakaret suçu” TCK 125 maddesinde ve “Şerefe Karşı Suçlar” içinde yer almıştır. Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299) ise ayrı bir düzenlemeye doğal olarak tutulmuştur.

TCK 299 maddesiyle hukuki değerlerin yanı sıra devletin saygınlığı da korunmakta, Cumhurbaşkanının devletin tinsel şahsiyetini temsil etmiş olduğu düşünülerek ona gösterilen saygının sarsılmaz bir noktada tutulması amaçlanmaktadır. Bu sebeple Cumhurbaşkanına hakaret suçu için öngörülen ceza hakaret suçunun cezasına nazaran daha ağırdır.

Hakaret suçunun açıkca yada gıyapta işlenmesi

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun açıkca işlenmesi halinde hükmedilecek ceza 1/6 oranında artırılır (mesela; internetten, toplumsal medya üstünden, TV programında yada bir caddede bağırarak). Aleniyetin gerçekleşmesi için vaka yerinde başkalarının bulunması kafi değildir. Hakaret içeren söz ya da davranışın belirlenemeyen sayıda şahıs tarafınca görülme, duyulma ve algılanabilme ihtimalinin bulunması halinde açıkca hakaret suçu işlenmiş olur.

Hakaret suçu, gıyapta işlendiğinde, suçun vücut bulabilmesi için hakaret edenin söz yada davranışlarının minimum üç şahıs tarafınca öğrenilmesi gerekir. Üç kişinin aynı yerde olması koşul olmayıp mühim olan üç kişinin hakareti öğrenmesidir. Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299), çoğu zaman Cumhurbaşkanının gıyabında işlenmektedir. Bu yüzden üç kişinin hakareti öğrenmesi şartı bu suç bakımından aranmaz.

Cumhurbaşkanına hakaret suçunda yakınma, zamanaşımı ve uzlaşma

Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299) şikâyete doğal olarak değildir. Cumhurbaşkanının bu suçu işleyen şahıs ya da kişiler hakkında şikâyetten vazgeçme hakkını haiz değildir (Dolayısıyla Cumhurbaşkanının affı söz konusu olmamaktadır). Suçun dava zamanaşımı süresi içinde savcılığa bildirilmesiyle resen soruşturma başlatılır. Cumhurbaşkanına hakaret suçu sebebiyle zamanaşımı süresi sekiz (8) senedir.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299), taraflar içinde uzlaşma uygulamasını gerektiren suç türleri içinde yer almaz. Gene bu suç asliye ceza mahkemesince görülür.

Cumhurbaşkanına hakaret suçunun paraya çevrilmesi mümkün mü

Asliye ceza mahkemesi tarafınca verilen hapis cezasının işlenen bir suça karşılık hapis cezasıyla beraber yada tek başına uygulanabilen bir yaptırım türü olması sebebiyle adli para cezasına çevrilmesi mümkündür. Sadece adli para cezasına çevirmenin bazı koşulları bulunmaktadır.  Ek olarak, verilen hapis cezası hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) ya da verilen hapis cezasının ertelenmesi de mümkündür.

Hakkaniyet bakanının kovuşturma izni vermemesi durumu

TCK 299/2 fıkrasına gore suçun açıkca işlenmiş olması TCK’da nitelikli hal olarak öngörülmüştür. Bu nedenden dolayı TCK 299/3 fıkrasına gore kovuşturma yapılması hakkaniyet bakanının iznine bağlıdır. Suçtan haber alan cumhuriyet savcısı izin talebinde bulunmaksızın soruşturmayı başlatabilir. Sadece hakkaniyet bakanı izin vermediği takdirde kamu davası düşecektir. Ek olarak ceza hukukundan bağımsız olarak Cumhurbaşkanı tarafınca açılacak davayla tinsel tazminat talep edilmesi mümkündür.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu ve tutuklama tedbiri (TCK 299)

Bu suç ile ilgili tutuklama tedbiri uygulanabilmektedir.

Cumhurbaşkanına hakaret suçunda hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) sonucu verilebilir mi?

Cumhurbaşkanına hakaret suçu sebebiyle hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) sonucu verilebilir.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu memuriyete engel mi

Söz konusu suç memuriyete girişte engel oluşturmaz. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu‘nun 48. maddesinde, Devlet memuru olmanın genel ve hususi şartları belirtilmiştir. Buna gore TCK’nın 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl yada daha çok süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, ulusal savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, itimatı kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan meydana gelen malvarlığı değerlerini aklama yada kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak memuriyete engeldir. Bu itibarla söz konusu suç memuriyete girmeye engel değildir.

İnternet yöntemiyle Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299)

İnternet yöntemiyle Cumhurbaşkanına hakaret (toplumsal medya, facebook, twitter vs.) edilmesi hali de TCK’da düzenlenmiştir. TCK 299 maddesinde fıkrasına gore suçun açık olarak işlenmesi cezayı ağırlaştıran nitelikli haldir. Bu sebeple suçun mesela basın ya da toplumsal medya kullanılarak gerçekleştirilmesi durumunda verilecek ceza altıda bir oranında artırılmaktadır.

Yargıtay 16. Ceza Dairesinin E.2016/6928, K.2017/4807 sayılı sonucunda sanığın kendi Feysbuk sayfasından “katil, yezit, hapisten korkmuş olduğu için zulmeden, teröristleri besleyen” şeklinde ifadelerini fikir özgürlüğü kapsamında olmayan, anlam ve içerik derinliğinden yoksun, sloganik tarzda aşağılayıcı ve hakaret kastıyla yapılmış paylaşımlar olarak değerlendirmiştir.

Gene Yargıtay 16. Ceza Dairesinin K.2017/953 sayılı sonucuna gore feysbuk üstünden Cumhurbaşkanı hakkında “… onbir senedir hep çaldım gene çalarım”, “rüşvetimi alır yaşarım”, “evde istiflemişim bir kaç milyar dolar onları sıfırlayacak … şeklinde bir oğlum var”, “ulusum korkma Pensilvanyadaki canavar, çalsa da bir bilmiş olduğu vardır diyen seçmenim var” şeklinde kamuya açık olarak yazılar paylaşması suç oluşturmaktadır.

Cumhurbaşkanına hakaret suçu ile ilgili Yargıtay kararları (TCK 299)

Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299) ile ilgili birçok Yargıtay sonucu bulunmaktadır. Bir ifadenin ufak düşürücü olup olmadığı toplumdaki yaygın görüşler ile örf ve tane çerçevesinde belirlenir. Yargıtay 16. Ceza Dairesinin E.2016/6928, K.2017/4807 sayılı sonucunda sanığın kendi Feysbuk sayfasından “katil, yezit, hapisten korkmuş olduğu için zulmeden, teröristleri besleyen” şeklinde ifadelerini fikir özgürlüğü kapsamında olmayan, anlam ve içerik derinliğinden yoksun, sloganik tarzda aşağılayıcı ve hakaret kastıyla yapılmış paylaşımlar olarak değerlendirmiştir.

Yargıtay Ceza Genel Kurulunun E.2009/9-190, K.2009/253 sayılı sonucunda şu değerlendirme yer almıştır: “Bu suçla Cumhurbaşkanlığının fonksiyonları değil, Cumhurbaşkanının onur varlığı korunmaktadır. Genel hakaret ve sövme suçlarında olduğu şeklinde, Cumhurbaşkanına hakaret ve sövme suçunun oluşması için de; onun toplumsal kıymeti mevzusunda kendisinin yada toplumun haiz olduğu fikir ve duyguları sarsıcı eylem yada sıfatlar isnat yada izafe edilmelidir. Ne tür hareketlerin onur ve itibarı ihlal edici olduğu, toplumda hakim olan averaj düşünüş ve anlayışa gore belirlenmelidir, bunu tayinde ölçü ferdin hususi duyarlılığı değildir, bu itibarla rahat bir saygısızlık hakaret ve sövme olarak nitelendirilemez.”

Yargıtay 16. Ceza Dairesinin K.2016/3618sayılı sonucuna gore sanıklarca söylene “hırsız, katil …” şeklindeki sözler hakaret vasfı taşıdığından beraat sonucu verilmesi hukuka aykırıdır.

Kovuşturma izni alınmayan mevzu ile ilgili yargılama yapılamayacağına ilişkin bkz: Yargıtay 16. Ceza Dairesi K.2016/3847; basın yayın-gazetecilik yöntemiyle işlenen suç mevzusunda bkz: Yargıtay Ceza Genel Kurulu K.2009/253.

Anayasa Mahkemesi (AYM) E.2016/25, K.2016/186 sayılı ve 14.12.2016 tarihindeki sonucu ile TCK 299 maddesinin Anayasa’ya aykırılığı iddiası ile meydana getirilen başvuruyu oy birliği ile reddetmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), söz konusu suçu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 10. maddesi çerçevesinde incelemektedir. AİHM Eon/Fransa (B. No: 26118/10) sonucunda bu mevzuyu tartışmıştır. Başvurucu Fransa Cumhurbaşkanının Laval ziyareti esnasında tam kortej geçerken üstünde “defol git, geri zekalı” yazan bir levha kaldırmış, akabinde yargılanmış ve mahkum edilmiştir.

AİHM’in mevzuya ilişkin yaklaşımı için ek olarak bkz: Colombani vd./Fransa, B.No: 51279/99; Artun ve Güvener/Türkiye, B.No: 75510/01; Otegi Mondragon/İspanya, B.No: 2034/07; Pakdemirli/Türkiye, B.No: 35839/97; Castells/İspanya, B.No: 11798/85).

Bu yazımızda sizlere; Cumhurbaşkanına hakaret suçu (TCK 299) nedir? Unsurları nedir? Cumhurbaşkanına hakaret suçunun cezası ne kadar? Cumhurbaşkanına hakaret suçu ile ilgili Yargıtay kararları, Cumhurbaşkanına hakaret suçunun kanun maddesi (TCK 299) hakkında kısa bilgiler vermeye çalıştık.